Trójka przyjaciół – Rosomak, Pantera i Żuraw – spędza lato w oddalonej od cywilizacji leśnej chacie. Swój czas poświęcają pomocy zwierzętom, pracy na roli i podziwianiu piękna krajobrazu. W pewnym momencie dołącza do nich chłopak z miasta, określany początkowo jako „murowa stonoga”, a potem – od ciągle powtarzanych pytań – jako Coto.
Las, w którym żyją, ma swoje tajemnice – te z czasów powstania, żyjące w pamięci starego Odrowąża, mentora „leśnych ludzi” – i będą one istotnym elementem leśnej edukacji Cota, prowadząc do zdobycia przez niego zaszczytnego miana Orlika.
Zdaniem profesora Jarosława Marka Rymkiewicza utwór Rodziewiczówny to „wielki – najwspanialszy po »Panu Tadeuszu« – hymn ku chwale polskości”.
